Xλωρίδα
Η χλωρίδα του Γεωπάρκου είναι αναμφισβήτητα η πιο πλούσια στο Νησί και δικαιολογημένα η οροσειρά του Τροόδους θεωρείται ένας από τους πιο σημαντικούς ορεινούς βιότοπους για τη χλωρίδα σε ολόκληρη την Ευρώπη. Η πλούσια αυτή βιοποικιλότητα οφείλεται στη μεγάλη ποικιλία των οικοτόπων που δημιουργούνται λόγω των υψομετρικών διαφορών, της ειδικής γεωλογίας, της παρουσίας νερού και του τοπικού αναγλύφου. Τα πιο αντιπροσωπευτικά παραδείγματα επίδρασης της γεωλογίας είναι τα σερπεντινόφιλα ενδημικά του Τροόδους όπως είναι τα είδη Onosma troodi, Acinos troodi, Cynoglossum troodiκαι Alyssum troodi, καθώς επίσης και πολλά φυτά που περιορίζονται σε πυριγενή πετρώματα όπως τα είδη Silene laevigata και Rosa chionistrae, άλλα που βρίσκονται στη μεταβατική ζώνη ασβεστολιθικών και οφιολιθικών όπως ηSilene gemmata, και φυτά πυριγενών βραχωδών εξάρσεων (χασμόφυτα) όπως ταSedum cyprium και Sedum microstachyum.
Στην έκταση του Γεωπάρκου έχουν καταγραφεί μέχρι σήμερα 92 διαφορετικά ενδημικά φυτά της Κύπρου από ένα σύνολο 143 ενδημικών του Νησιού, δηλαδή ένα ποσοστό 64%, ενώ το ποσοστό της έκτασης της περιοχής στο σύνολο του νησιού είναι μόνο 12%. Από αυτά τα ενδημικά, τα 37 φυτά απαντούν μόνο στο Γεωπάρκο και πουθενά αλλού στην Κύπρο ή στον πλανήτη. Είναι σημαντικό επίσης να αναφερθεί ότι στην περιοχή έχουν καταγραφεί 87 απειλούμενα είδη από τα 238 απειλούμενα που αναφέρονται στο Κόκκινο Βιβλίο της Χλωρίδας της Κύπρου. Το ποσοστό των απειλουμένων είναι χαμηλό σε σχέση με το συνολικό αριθμό ειδών και τούτο είναι αποτέλεσμα των προστατευτικών μέτρων που λαμβάνονται αλλά και των σχετικά ήπιων ανθρωπογενών επιδράσεων στην ευρύτερη περιοχή.
Η σημασία της χλωρίδας του Γεωπάρκου καταδεικνύεται και από το γεγονός ότι φιλοξενεί 10 είδη φυτών από τα 19, που περιλαμβάνονται στο Παράρτημα Ι της Οδηγίας των Οικοτόπων.
Λόγω του χλωριδικού πλούτου, το Γεωπάρκο προσελκύει τουρισμό με ειδικά ενδιαφέροντα που επισκέπτονται την Κύπρο κυρίως για να μελετήσουν και να γνωρίσουν τη χλωρίδα.
Πανίδα
Η πανίδα της περιοχής είναι στενά συνδεδεμένη με τη χλωρίδα, τους οικοτόπους και τις ιδιαίτερες οικολογικές συνθήκες της περιοχής. Παρόλο που ελλείπουν τα μεγάλα θηλαστικά, με εξαίρεση το Αγρινό, η πανίδα του Γεωπάρκου παρουσιάζει μεγάλη οικολογική αξία με την παρουσία πολλών ενδημικών και απειλούμενων ειδών. Στο πάρκο έχουν καταγραφεί πάνω από 100 από τα 365 είδη πουλιών που υπάρχουν στο νησί, ενώ όλα τα ενδημικά πουλιά του νησιού βρίσκονται στην περιοχή του Πάρκου. Ακόμη έχουν καταγραφεί 16 από τα 30 είδη θηλαστικών και 13 από τα 22 είδη ερπετών που απαντούν στην Κύπρο. Σημαντικός είναι επίσης και ο αριθμός των ενδημικών εντόμων που έχουν καταγραφεί στην περιοχή και ανέρχεται στα 107. Αξιοσημείωτο είναι ότι τα 8 από τα 9 είδη ενδημικών πεταλούδων της Κύπρου υπάρχουν στο Γεωπάρκο Τροόδους.
Οι κυριότερες κατηγορίες πανίδας με αναφορά σε ορισμένα πολύ χαρακτηριστικά είδη, είναι οι ακόλουθες:
(α) Θηλαστικά:
Το πιο σημαντικό είδος θηλαστικού είναι το Κυπριακό Αγρινό (Ovis gmelini ophion) που ζει στο Δάσος Πάφου και μετακινείται μέχρι τις παρυφές του Εθνικού Δασικού Πάρκου Τροόδους. Επίσης το μόλις πρόσφατα ανακαλυφθέν ενδημικό είδος ποντικού (Mus cypriacus) έχει εντοπιστεί σε μερικές από τις περιοχές του Πάρκου. Ο λαγός (Lepus europaeus) και η αλεπού (Vulpes vulpes indutus) είναι μεταξύ των θηλαστικών που μπορεί κάποιος να συναντήσει στους βιότοπους του Τροόδους, ενώ χαρακτηριστική είναι η παρουσία διαφόρων προστατευόμενων ειδών νυχτερίδας που ζουν τόσο σε παλιά σπίτια, σε στοές και γαλαρίες παλιών ορυχείων όσο και σε κουφάλες γέρικων δέντρων. Οι νυχτερίδες προστατεύονται τόσο σε εθνικό και όσο και σε κοινοτικό επίπεδο επειδή οι πληθυσμοί τους παγκόσμια συρρικνώνονται συνεχώς λόγω διαφόρων ανθρωπογενών επιδράσεων.
(β) Πουλιά:
Η ορνιθολογική αξία της περιοχής αντανακλάται στον καθορισμό μεγάλων τμημάτων της ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας δηλαδή περιοχών σημαντικών για τα πουλιά (SPA). Από τα πιο σημαντικά είδη πουλιών είναι το απειλούμενο σε επίπεδο Ευρώπης Περδικοσιάχινο (Hieraaetus fasciatus), το Κρισίμως Κινδυνεύον είδος Γύπας ο πυρόχρους (Gyps fulvus) και αρκετά άλλα είδη αρπακτικών όπως το Διπλοσάινο (Accipiter gentiles), η αετογερακίνα (Buteo rufinus) κ.ά. Επίσης τα ενδημικά είδη Σκαλιφούρτα (Oenanthe cypriaca), ο Τρυποράσιης (Sylvia melanothorax ), Parus ater cypriotes, Sylvia melanothorax αλλά και το ενδημικό υποείδος δεντροβάτης (Certhia brachydactyla dorotheae). Άλλα χαρακτηριστικά είδη του Τροόδους είναι ο σταυρομύτης (Loxia curvirostra) και ο τρωγλοδύτης(Troglodytes troglodytes), το αηδόνι (Luscinia megarynchos), καθώς και ο Κλόκκαρος (Corvus corax ) που κινδυνεύει με αφανισμό από το νησί μας.
(γ) Ερπετά και Αμφίβια:
Σημαντική θέση στα ερπετά της περιοχής κατέχει το ενδημικό είδος του Κυπριακού φιδιού (Coluber cypriensis), το απειλούμενο νερόφιδο Natrix natrix που έχει καταγραφεί στον υδατοφράκτη του Ξυλιάτου και σε γειτονικές περιοχές και το ενδημικό υποείδος σαύρας Lacerta laevis troodica. Ο βαλτόβιος βάτραχος (Rana ridibunda) και ο Ιριδίζων βάτραχος (Bufo viridis) που αναπαράγονται στους ποταμούς με τρεχούμενα νερά, είναι μορφές ζωής απαραίτητες για την ισορροπία των οικοσυστημάτων του Τροόδους. Ακόμη στα τρεχούμενα νερά των ποταμών του Τροόδους μπορεί κάποιος να συναντήσει τον κάβουρα του γλυκού νερού (Potamion potamios cyprius ), ενδημικό υποείδος της Κύπρου.
(δ) Έντομα:
Εξέχουσα θέση μεταξύ των εντόμων κατέχουν οι πεταλούδες. Μερικές από αυτές είναι η κοινή στο Τροόδος, (Pandoriana pandora), οι δύο σπάνιες (Aporia crataegi) και (Libythea celtis), το ενδημικό είδος(Glaucopsyche paphos) καθώς και η πεταλούδα του δάσους (Quercusia quercus). Επίσης στο Γεωπάρκο έχουν καταγραφεί τα αυστηρώς προστατευόμενα είδη της Οδηγίας των Οικοτόπων, το ενδημικό κολεόπτερο Promomacrus cypriacus και η πεταλούδα Callimorpha quadripuctaria, γνωστή και ως πεταλούδα της Ρόδου. Παρόλο που η κατηγορία αυτή δεν έχει μελετηθεί σε ικανοποιητικό βαθμό, ανάμεσα στα είδη εντόμων που έχουν καταγραφεί στην περιοχή του Γεωπάρκου περιλαμβάνονται δεκάδες ενδημικά είδη,
(ε) Άλλα είδη πανίδας:
Στην περιοχή του Γεωπάρκου υπάρχουν και άλλες ομάδες, μικρότερων ειδών πανίδας που δεν έχουν μελετηθεί ικανοποιητικά ακόμη, όπως για παράδειγμα τα σαλιγκάρια που μόλις πρόσφατα έχουν μελετηθεί σε κάποιο βαθμό και έχουν ανακαλυφθεί τουλάχιστον τρία είδη ενδημικά της Κύπρου.
